Al-Qaeda 'mọc rễ' tại Yemen như thế nào?

Sự yếu kém của Chính phủ và việc nhiều phe nhóm lũng đoạn chính trị biến Yemen thành miền đất hứa cho các phần tử khủng bố al-Qaeda.

>>Al-Qaeda dọa hành quyết con tin người Pháp
>>Mỹ - Anh mở mặt trận chống khủng bố mới

Thông tin từ vụ đánh bom hụt chuyến bay từ Amsterdam, Hà Lan đến Detroit, Mỹ cho thấy, Abdulmutallab, kẻ chủ mưu đánh bom liều chết trên chuyến bay đó gia nhập đội quân thánh chiến tử vì đạo trong thời gian hắn sinh sống tại Yemen, nơi mà Al-Qaeda đã thành công trong việc thiết lập mạng lưới hoạt động và đã ăn sâu vào trong đời sống xã hội của nước này.
Từ Viện ngôn ngữ Arab...

"Nhiệt liệt chào mừng các sinh viên Malaysia", đó là một tấm băng rôn lớn trên tường Viện ngôn ngữ Arab tại Yemen, nơi Abdulmutallab, kẻ vừa đánh bom hụt máy bay Mỹ, từng theo học trong thời gian sống.

Trước đông đảo phóng viên, Viện trưởng Viện ngôn ngữ Arab Mohammed al-Anisi khẳng định: "Abdulmutallab là một sinh viên hiền lành, yêu hòa bình. Tôi chưa bao giờ nghe cậu ấy nói xấu về ai".



Viện ngôn ngữ Arab, nơi Abdulmutallab theo học.

Tuy nhiên, ý kiến trên bị phản bác bởi một giáo sư. Theo ông này, ngay từ những ngày đầu tiên theo học tại Viện năm học 2004-2005, Abdulmutallab luôn sống cô lập, tránh xa bạn bè. Abdulmutallab cầu nguyện rất nhiều, bỏ ăn thường xuyên và cậu ta nói rằng muốn được lên thiên đường, muốn cưới tất cả các phụ nữ đang đợi cậu ta ở trên đó.

Trước đó, tháng 8/2009, một giáo viên phát hiện thái độ bất thường của Abdulmutallab khi thấy hắn thường xuyên đứng trong một cabin điện thoại trên phố. Sau đó, hắn hiếm khi lên lớp và theo Viện trưởng Mohammed al-Anisi thì "Abdulmutallab tự đánh giá trình độ ngôn ngữ của mình là rất tốt".

Thực ra, Abdulmutallab giấu nhiều ý đồ: chọn cơ quan không liên quan tới Hồi giáo cực đoan, giống như những gì hắn chứng tỏ quan mối quan hệ với trường Sư phạm Paris. Hơn thế, hắn còn sử dụng mác là một sinh viên Đức, gốc Yemen và Viện ngôn ngữ học Arab để xin hộ chiếu.

Nếu những lời khẳng định của vị giáo sư này là đúng thì Abdulmutallab bắt đầu theo đuổi chủ nghĩa cực đoan từ thời điểm học tại Yemen.

... đến Tam giác quỷ

Tất cả những sự việc trên đều diễn ra trước mắt các nhà chức trách Yemen. Tuy nhiên, sẽ chẳng có gì đáng ngạc nhiên bởi Yemen, theo Le Figaro, là trong một quốc gia theo tôn giáo bảo thủ, nơi cuộc "thánh chiến" luôn là một nhân tố trong văn hóa địa phương và các bộ tộc có quyền lực bất hòa với chính quyền trung ương. Việc loại bỏ tư tưởng chống Mỹ trong 22 triệu dân là việc làm bất khả thi đối với chính quyền Yemen.

Theo nhà phân tích Mourad Zafir, để hiểu về đất nước Yemen, cần biết rằng Tổng thống Ali Abdallah Saleh phải thường xuyên đàm phán với các trung tâm quyền lực khác như: các bộ tộc lớn, quân đội và thậm chí là cả phong trào thánh chiến.

Khi một trong số đó gây áp lực, Tổng thống này sẵn sàng liên kết với nhóm khác nhằm bảo vệ quyền lực của mình. Sự non yếu của chính quyền trung ương dẫn tới sự mất kiểm soát tại nhiều vùng và đây chính là cơ hội để al-Qaeda xâm nhập, ăn sâu vào đời sống xã hội Yemen.

Tại quốc gia có tới gần 40% dân số thất nghiệp, tiền trở thành động lực chiến tranh nhằm duy trì hòa bình trong xã hội. Vấn đề lớn hiện nay là nguồn thu từ dầu mỏ giảm mạnh, chính quyền trung ương không còn nhiều tiền để phân phát. Theo một quan chức ngoại giao phương Tây, đây là lần đầu tiền Tổng thống ­Saleh gặp đồng thời nhiều vấn đề mà bắt buộc ông ta phải giải quyết cùng lúc: mối đe dọa khủng bố Al-Qaeda, phe nổi loạn phía Bắc, phe ly khai phía Nam, nạn khô hạn và nạn đói hoành hành khắp nơi.


Các bộ tộc lớn tại Yemen thường là nơi trú ngụ của các chiến binh al-Qaeda.

Quay lại trường hợp Abdulmutallab, hắn đã đi đâu trong vòng 72 ngày, từ ngày 24/9 đến ngày 7/12/2009? Chính quyền Yemen hoàn toàn mất dấu vết của hắn. Phó thủ tướng Yemen phụ trách an ninh, Rashad al-Alimi cho rằng hắn tham gia huấn luyện tại Rafadh, tỉnh Shabwa, Đông Nam của vùng Sanaa. Vậy những thủ lĩnh chủ chốt của al-Qaeda ẩn náu ở đâu? Cũng tại Shabwa và nằm xen giữa các bộ tộc Mareb và Jof.

Trong những tuần qua, chính quyền Yemen tăng cường các hoạt động gây áp lực đối với những bộ tộc lớn của "Tam giác quỷ" để các bộ tộc này không cho nhóm thánh chiến trú ngụ. Theo Mohy al-Dhabi, Bộ trưởng Ngoại giao Yemen, một số các bộ tộc bắt đầu cung cấp thông tin về vị trí của các phần tử thánh chiến, một số khác yêu cầu các phần tử này rời khỏi bộ lạc.

Tuy nhiên, nhiều người cho rằng, những bộ lạc sẽ chẳng bao giờ thay đổi thái độ với al-Qaeda vì những gì mà họ thu được từ tổ chức khủng bố này là rất lớn. Hơn nữa, những lời ca thán đối với chính quyền trung ương ngày càng lớn lên. Một số bộ tộc tham gia cùng quân đội chống bạo loạn ở phía Bắc không được thưởng. Một số khác phàn nàn rằng chính quyền của Tổng thống Saleh không chịu chia sẻ quyền lực.

Từ biên giới Arap Saubi qua vùng Jof, Mareb, Abyan và cho đến tận Hadramaout là những khu vực hoàn toàn không nằm dưới sự kiểm soát của chính quyền. Nơi đây, các bộ lạc và phe nhóm chia thành từng khu vực, dựng barrier chặn đường kiểm soát.

Và những trại huấn luyện

Từ khi al-Qaeda tái xuất hiện năm 2006, bọn khủng bố thực hiện nhiều chiến thuật khác nhau nhằm thâm nhập sâu vào đời sống xã hội. Có rất nhiều chỉ huy al-Qaeda lấy vợ thuộc các bộ tộc người Yemen nhằm tìm kiếm sự che chở của các bộ tộc này. Thủ lĩnh al-Qaeda Osama Bin Laden năm 1999 đã cưới vợ thứ 4 là một cô gái Yemen mới 16 tuổi, sau đó đưa cô này về sào huyệt tại Kandahar, Afghanistan. Những cận vệ trung thành của Osama Bin Laden thời đó hiện trở thành thủ lĩnh của al-Qaeda tại Yemen như tên Nasser al-Wahaishy và tên Qassem al-Rahimi. Quan hệ hôn nhân cũng giúp nhân vật số 2 của al-Qaeda Said al-Shihri trở về ẩn nấp sau vợ và các con của hắn tại Arap Saudi.

Các bộ tộc trong khu vực đã giúp các phần tử khủng bố thành lập khoảng 6 trại huấn luyện, làm nơi chuẩn bị cho các cuộc tấn công trả thù sau khi bị lực lượng quân sự Yemen dưới sự yểm trợ của Mỹ thực hiện các chiến dịch truy quyét. Chỉ riêng tháng 12/2009, những cuộc truy quyết tiêu diệt được hơn 60 phần tử cực đoan và phá hủy nhiều trại huấn luyện khủng bố.


Al-Qaeda đã thành lập 6 trại huấn luyện khủng bố tại Yemen.
Hậu quả của việc al-Qaeda thâm nhập xã hội Yemen là cuộc chiến chống khủng bố có thể đi đến kết cục là các bộ tộc sẽ chống đối lại nhà nước.

Đây hiện là mối nguy hiểm lớn tại nước này. Hồi tháng 8/2009, sau chuyến thăm của chỉ huy trưởng lực lượng quân sự Mỹ tại Trung Đông, Tướng David Petraeus, Tổng thống Yemen cử cháu trai Ammar đi đàm phán với các bộ tộc về cuộc tấn công chống lại al-Qaeda.

Tuy nhiên, chỉ sau bốn ngày tấn công, chiến dịch trở thành thảm họa khi có tới 7 binh sĩ Yemen bị al-Qaeda bắt giữ và tồi tệ hơn nữa khi lực lượng quân sự tấn công nhầm vào một ngôi nhà, giết chết tộc trưởng khiến cho cả bộ tộc quay sang sát cánh cùng al-Qaeda chống lại Chính phủ.

Một vấn đề khác cũng được dư luận quan tâm là liệu chính quyền Yemen có thật sự chống lại al-Qaeda như truyền thông đưa tin hay không? Theo một chuyên gia quân sự, việc gửi 10.000 quân để chống lại 300 chiến binh, điều này có vẻ hơi kỳ lạ. Có lẽ đây chỉ là một màn biểu dương lực lực nhằm răn đe những phiến quân phía Nam, lực lượng được xem là mối đe dọa thực sự đối với chính quyền nếu một ngày chúng liên kết với al-Qaeda. Hơn nữa, việc Yemen hợp tác với Mỹ trong các cuộc truy quét lực lượng nổi dậy làm dấy lên làn sóng phản đối mạnh mẽ của người dân ở miền Nam nước này.

Sau 32 năm nắm quyền, Tổng thống Ali Abdallah Saleh có quá nhiều kinh nghiệm để chèo lái bộ máy quyền lực. Tuy nhiên, hiện ông cũng gặp không ít khó khăn, một bên là sức ép của Mỹ và một bên là nhóm phiến quân thánh chiến trở về từ Iraq không chấp nhận bất cứ một thỏa hiệp nào.

Khi được hỏi tại sao không tăng cường kiểm soát các giáo chủ, Bộ trưởng nội vụ Yemen trả lời rằng: "Tôi đã nói với các đại biểu Quốc hội nhưng họ không muốn". Tiêu diệt al-Qaeda tại Yemen là điều không hề dễ khi bức tranh chính trị của nước này vẫn tồn tại những thành phần thân hữu với chúng.

Hà Trang (tổng hợp)